fotoshooting

Πληροφορίες και συμβουλές για σωστή φωτογράφιση

Μηχανές: Οι πιο διαδεδομένες μηχανές ανήκουν στην κατηγορία τού μικρού "φορμά" και χρησιμοποιούν φιλμ 35 χιλιοστών. Αυτές πάλι διακρίνονται στις "ρεφλέξ", σ' αυτές δηλαδή που "βλέπεις" μέσω τού φακού (και επιτρέπουν αλλαγή φακών) και σ' αυτές που έχουν σταθερό φακό και η σκόπευση γίνεται από το γνωστό "παραθυράκι". Οι τελευταίες έχουν γίνει γνωστές και σαν "κόμπακτ" λόγω τού περιορισμένου τους όγκου και βάρους.

Στον κόσμο τής φωτογραφίας το χρήμα αντιστοιχεί συνήθως και στην ποιότητα. Επομένως όσο ακριβότερη είναι η μηχανή, μάλλον θα είναι και καλύτερη. Αυτό όμως δεν έχει την παραμικρή αντιστοιχία με την καλλιτεχνική ποιότητα των φωτογραφιών και μόνον σχετική και μικρή αντιστοιχία με την τεχνική τους ποιότητα. Κατά κανόνα οι ρεφλέξ μηχανές είναι ακριβότερες από τις κόμπακτ, αλλά υπάρχουν και μερικές από τις τελευταίες που υπερβαίνουν σε ποιότητα και κόστος τις πρώτες.

Φακοί: Ο φακός που αποδίδει πιστότερα την οπτική τού ανθρώπινου ματιού έχει γωνία λήψεως περίπου 45 μοιρών, λέγεται "νορμάλ" και στην περίπτωση των μηχανών τού μικρού φορμά είναι γνωστός ως "πενηντάρης" λόγω τής εστιακής του απόστασης των 50 χιλιοστών. Κάθε φακός με μεγαλύτερη γωνία λήψεως (και συνεπώς με μικρότερη εστιακή απόσταση) λέγεται ευρυγώνιος (συνηθέστεροι οι των 35 και 28 χιλιοστών) και κάθε φακός με μικρότερη γωνία λήψεως (και μεγαλύτερη εστιακή απόσταση) λέγεται τηλεφακός (συνηθέστεροι οι των 90, 100 και 135 χιλιοστών). Οι φακοί μεταβλητής εστιακής απόστασης (συνεπώς και μεταβλητής γωνίας λήψεως) λέγονται ζουμ (συνηθέστερος ο 35-70 που αντικαθιστά συχνά τον "νορμάλ" ως βασική επιλογή στις μηχανές).

Φιλμ: Τα φιλμ διακρίνονται σε θετικά (δηλαδή slides -διαφάνειες-) και αρνητικά. Διακρίνονται επίσης σε ασπρόμαυρα και έγχρωμα. Τα έγχρωμα slides διακρίνονται επίσης σ' αυτά που είναι ρυθμισμένα για φως ημέρας ή φλας (Daylight) και σ' αυτά που είναι για τεχνητό φωτισμό (Tungsten).

Η ευαισθησία των φιλμ μετριέται σε ASA (στο κουτί αναγράφεται η ταυτόσημη ένδειξη ISO). Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός ASA, τόσο πιο ευαίσθητο είναι το φιλμ στο φως. Για την ακρίβεια διπλάσιος αριθμός ASA σημαίνει διπλάσια ευαισθησία. Ένα φιλμ π.χ. 400 ASA είναι τέσσερις φορές πιο ευαίσθητο από ένα φιλμ 100 ASA.

Τα ευαίσθητα φιλμ έχουν μεγαλύτερο κόκκο, μικρότερη κλίμακα αντιθέσεων ("κοντράστ"), μικρότερη ευκρίνεια και μεγαλύτερο εύρος ανοχής σε εσφαλμένη φωτομέτρηση.

Υπάρχει ένα ασπρόμαυρο φιλμ που μπορεί να εμφανιστεί και να εκτυπωθεί στα μηχανήματα για έγχρωμη φωτογραφία κι αυτό είναι το XP2 τής εταιρείας Ilford.

Ταχύτητες: Οι ταχύτητες τού κλείστρου τής μηχανής ρυθμίζουν πόση ώρα θα "χτυπήσει" το φως το φιλμ, άρα επηρεάζουν την "έκθεση" (σκούρα ή ανοιχτή φωτογραφία), αλλά επηρεάζουν και την καθαρότητα τού ειδώλου, αν δηλαδή θέλουμε το αντικείμενο καθαρό ή φλου, είτε επειδή αυτό κουνιέται είτε επειδή κουνιέται η μηχανή.

Οι ταχύτητες εκφράζονται σε κλάσματα δευτερολέπτου. Η κάθε μια απέχει από την άλλη διπλάσια ή μισή ποσότητα φωτισμού (π.χ. το 1/250 τού δευτερολέπτου προσφέρει διπλάσιο φωτισμό από το 1/500 τού δευτερολέπτου, απέχει δηλαδή, όπως λέμε, κατά ένα στοπ). Αν θέλετε να μην φανεί κουνημένο το αντικείμενο θα χρησιμοποιείτε την πιο γρήγορη ταχύτητα (το μεγαλύτερο δηλαδή νούμερο) που επιτρέπει ο φωτισμός.

Διαφράγματα: Τα διαφράγματα τού φακού ρυθμίζουν το άνοιγμα τού φακού, δηλαδή πόση ποσότητα φωτός θα "χτυπήσει" το φιλμ, άρα επηρεάζουν και αυτά την έκθεση (σκούρα ή ανοιχτή φωτογραφία), αλλά επηρεάζουν και το βάθος πεδίου, δηλαδή πόση περιοχή τής φωτογραφίας, που εκτείνεται πίσω και μπρος από το αντικείμενο, θα φαίνεται καθαρά εστιασμένη ("νεταρισμένη").

Τα διαφράγματα απέχουν μεταξύ τους (όπως και οι ταχύτητες) ένα στοπ, δηλαδή το μεγαλύτερο (σε νούμερο) αφήνει μισή ποσότητα φωτισμού από το αμέσως προηγούμενο και διπλάσια από το αμέσως επόμενο.

Έκθεση: Η φωτομέτρηση εξασφαλίζεται από το φωτόμετρο που είναι ενσωματωμένο σε κάθε μηχανή. Το φωτόμετρο θα μάς δώσει ενδείξεις (η μέθοδος ποικίλλει από μηχανή σε μηχανή) για τον φωτισμό που πρέπει να χρησιμοποιήσουμε συνδυάζοντας τα ζευγάρια ταχυτήτων-διαφραγμάτων. Αν

προτιμούμε μεγάλο βάθος πεδίου (να φαίνονται όλα καθαρά), θα ευνοήσουμε τα κλειστά διαφράγματα (μεγάλα νούμερα π.χ. 11 ή 16) σε βάρος των ταχυτήτων, που θα πρέπει τότε να είναι αργές, δηλαδή μικρά νούμερα, για να εξισορροπηθεί ο φωτισμός. Αν προτιμούμε ακίνητο αντικείμενο (σε περίπτωση λ.χ. αθλητικών γεγονότων), θα ευνοήσουμε τις γρήγορες ταχύτητες (μεγάλα νούμερα π.χ. 500 ή 1.000) σε βάρος των διαφραγμάτων, που θα πρέπει να είναι ανοιχτά, δηλαδή μικρά νούμερα, για να εξισορροπηθεί ο φωτισμός.

Το φωτόμετρο τής μηχανής θα πρέπει, προτού μάς δώσει ένδειξη, να ενημερωθεί για την ευαισθησία τού φιλμ που χρησιμοποιούμε. Αυτό γίνεται αυτόματα, αν η μηχανή μας έχει τέτοια δυνατότητα (DX Coding), ή με το χέρι ρυθμίζοντας τον δείκτη των ASA που βρίσκεται πάνω στην μηχανή.

Προβλήματα φωτομέτρησης: α) Το φωτόμετρο εξαπατάται από τον παρείσακτο φωτισμό, που χωρίς να φωτίζει το θέμα επηρεάζει το φωτοκύτταρο τού φωτόμετρου οδηγώντας σε υποφωτισμένη (γκριζαρισμένη) φωτογραφία. Συνηθισμένες περιπτώσεις: Λήψη σε εσωτερικό χώρο με παράθυρο από πίσω, λήψη με φόντο τον ήλιο, λήψη με οποιαδήποτε φωτιστική πηγή πίσω από το αντικείμενο. Θεραπεία: Αύξηση τής έκθεσης κατά δύο περίπου στοπ (πιό μικρά νούμερα διαφραγμάτων ή/και ταχυτήτων), ή φωτομέτρηση χωρίς την επίδραση τού παρείσακτου φωτισμού (στρέφοντας π.χ. την μηχανή για φωτομέτρηση στο πάτωμα).

β) Το φωτόμετρο έχει ρυθμισθεί για επιφάνειες μεσαίας ανακλαστικότητας. Οποιαδήποτε επιφάνεια πιο λαμπερή ή λευκή το ξεγελάει και το οδηγεί σε υποφωτισμένες (γκριζαρισμένες) φωτογραφίες. Μπροστά λοιπό σε επιφάνειες όπως το χιόνι, τα λευκά σπίτια, η θάλασσα, η άμμος κ.ά παρόμοια, πρέπει να αυξάνουμε την έκθεση κατά δύο στοπ (πιο μικρά νούμερα διαφραγμάτων ή/και ταχυτήτων), ή να φωτομετρούμε από υποκατάστατες και όμοια φωτιζόμενες επιφάνειες, που δεν παρουσιάζουν υπερβολική λευκότητα, όπως το γρασίδι, το χώμα ή άσφαλτος κλπ.

Φλας: Το φλάς μπορεί να είναι χειροκίνητο (manual), αυτόματο, ή dedicated. Η ισχύς του μετριέται με τον Οδηγό αριθμό (GN, Guide number). Αυτός, μαζί με την απόσταση από το αντικείμενο, καθορίζει το διάφραγμα, που θα χρησιμοποιήσουμε κατά την λήψη. Αν λ.χ. το GN είναι 20 και τραβάμε (με φιλμ 100 ASA) κάτι που βρίσκεται σε απόσταση 10 μέτρων, θα χρησιμοποιήσουμε διάφραγμα 2 (20/10=2). Η ταχύτητά μας θα είναι πάντοτε η ταχύτητα συγχρονισμού φλας-μηχανής, που είναι συνήθως 60 (μπορεί να χρησιμοποιήσουμε και πιο αργή) και που δεν επηρεάζει την έκθεση, μια και η λάμψη τού φλάς είναι ταχύτερη από οποιαδήποτε φωτογραφική ταχύτητα.

Το αυτόματο φλάς υπολογίζει την έκθεση μόνο του, αρκεί να βάλουμε στη μηχανή την ταχύτητα συγχρονισμού, να ενημερώσουμε το φλας για τα ASA τού φιλμ που χρησιμοποιούμε και να επιλέξουμε ένα από τα αυτόματα διαφράγματα που διαθέτει το συγκεκριμένο φλας βάζοντάς το και στον φακό.

Το dedicated φλας ρυθμίζει τα πάντα μόνο του σε συνεργασία με τη μηχανή για την οποία έχει σχεδιασθεί. Τα περισσότερα ενσωματωμένα φλας των μικρών μηχανών είναι και dedicated.

Αυτοματισμοί: Οι σημερινές μηχανές προσφέρουν πολλούς αυτοματισμούς. Άλλοτε χρήσιμους και άλλοτε υπερβολικούς. Αν η μηχανή σας είναι μόνον αυτόματη, το καλύτερο είναι να ξεχάσετε τα πάντα και να αφοσιωθείτε στη σύνθεση και στη λήψη. Αν μπορείτε να επέμβετε, να σκέφτεστε τις προηγούμενε παρατηρήσεις και είτε να κάνετε όλες τις ρυθμίσεις μόνοι, είτε να "ξεγελάτε" τον αυτοματισμό τής μηχανής οσάκις απαιτείται.

Ένας συνήθης αυτοματισμός είναι η αυτόματη εστίαση ("autofocus"). Αρκεί το θέμα που βρίσκεται στο κέντρο να είναι και αυτό πάνω στο οποίο θέλουμε να εστιάσουμε. Αλλιώς, πρέπει να "κλειδώσουμε" την εστίαση πάνω του κι ύστερα να ξανακαδράρουμε και να πάρουμε τη φωτογραφία.

Το κακό είναι πως με το "κλείδωμα" κλειδώνουμε συνήθως και την έκθεση, ενώ μπορεί να μην είναι ίδιο το ιδανικό σημείο και για τις δύο λειτουργίες.

Οι άλλοι αυτοματισμοί αφορούν την έκθεση. Στις περιπτώσεις προβληματικής φωτομέτρησης πρέπει να γνωρίζουμε (ανάλογα με την κάθε μηχανή) πώς να "ξεγελάμε" τον αυτοματισμό. Αν δεν υπάρχει άλλος τρόπος επέμβασης και η μηχανή επιτρέπει χειροκίνητη τοποθέτηση των ASA (κάτι που δεν ισχύει πάντοτε), μπορούμε αλλάζοντας τα ASA για μία φωτογραφία να αλλάζουμε και την έκθεση. Αν λόγου χάριν φωτογραφίζουμε με φιλμ 400 ASA και θέλουμε να προσθέσουμε δύο στοπ φωτισμού (π.χ. μπροστά σε λευκή εκκλησία) αρκεί να μετακινήσουμε τον δείκτη στα 100 ASA, δίνοντας έτσι "λάθος" εντολή στο φωτόμετρο ότι δήθεν έχουμε φιλμ λιγότερο ευαίσθητο.

• Εστιάζετε (νετάρετε) με προσοχή. Αποφασίστε αν θέλετε, ή όχι, βάθος πεδίου. Αντιστοίχως, επιλέξτε κλειστό διάφραγμα (δηλ. μεγάλο νούμερο) για μεγάλο βάθος, ή ανοιχτό διάφραγμα (δηλ.. μικρό νούμερο) για μικρό βάθος.
• Εκτός από το διάφραγμα το βάθος πεδίου επηρεάζεται από τον φακό (ευρυγώνιος=μεγάλο βάθος, τηλεφακός=μικρό βάθος) και από την απόσταση από το σημείο εστιάσεως (κοντά=μικρό βάθος, μακριά=μεγάλο βάθος).
• Αν θέλετε να βγει κουνημένη όλη η φωτογραφία (και τα στατικά μέρη της) επιλέξτε αργή ταχύτητα κλείστρου (κάτω από 1/4 δευτερολέπτου). Αν θέλετε να βγουν όλα καθαρά και ακίνητα (και τα κινούμενα μέρη) επιλέξτε την πιο γρήγορη (μεγάλο νούμερο) ταχύτητα, που σάς επιτρέπει ο φωτισμός.
• Επιλέγετε τον συνδυασμό διαφραγμάτων/ταχυτήτων με πρώτο μέλημα τη σωστή φωτομέτρηση/έκθεση.
• Λάβετε υπ' όψιν τον "παρείσακτο" φωτισμό (συνήθως από πίσω από το θέμα, π.χ. ηλιοβασίλεμα, μπαλκονόπορτα, φωτιστικά σπότ κλπ.) και αυξήστε το φως κατά δύο βαθμίδες (πιο μικρά νούμερα). Το ίδιο να κάνετε όταν φωτογραφίζετε τις πολύ λευκές ή ανακλώσες επιφάνειες (χιόνια, άμμο, λευκές εκκλησίες κλπ.).
• Μπορείτε να φωτομετράτε το έδαφος και να ακολουθείτε αυτήν την ένδειξη για την κανονική φωτογράφιση, γιατί έτσι αποκλείετε τον παρείσακτο φωτισμό, ενώ συνήθως το έδαφος (χώμα, άσφαλτος, παρκέ, χαλιά) έχει μέση αντανάκλαση, για την οποίαν είναι ρυθμισμένα τα φωτόμετρα όλων των μηχανών.
• Αν χρησιμοποιείτε αρνητικά (έγχρωμα ή ασπρόμαυρα) εν αμφιβολία να δίνετε περισσότερο φως (μικρότερα νούμερα). Αν χρησιμοποιείτε διαφάνειες λιγότερο.
• Αν η μηχανή σας έχει ενσωματωμένο φλασάκι, να το χρησιμοποιείτε σχεδόν πάντοτε. Θα "γεμίζουν" έτσι οι σκιές.
• Μην προσπαθείτε να αποδώσετε ακριβώς αυτό που βλέπετε, όπως για παράδειγμα το μεγαλείο ενός τοπίου. Η φωτογραφία δεν ανταγωνίζεται την πραγματικότητα. Δημιουργεί μια νέα. Μια λεπτομέρεια αποδίδει συχνά περισσότερα από ένα σύνολο, που θα είναι έτσι κι αλλιώς ελλιπές.
• Το γεγονός τής πραγματικότητας πρέπει να δώσει τη θέση του στο φωτογραφικό γεγονός - το οποίο γεννάει ο φωτογράφος - για να έχει λόγο ύπαρξης η φωτογραφία.
• Ο φωτογράφος πρέπει να μπορεί να κάνει το ασήμαντο σημαντικό. Να επιβάλει αλλαγή στην τάξη των αξιών.
• Το πολύ ελκυστικό θέμα είναι εμπόδιο για τον φωτογράφο, μια και πρέπει να ξεπεράσει τον εαυτό του, για να κάνει κάτι πέρα από το ενδιαφέρον θέμα. Είναι όμως ταυτόχρονα και πρόκληση.
• Μη μένετε πολύ ώρα με το μάτι κολλημένο στο σκόπευτρο. Έτσι κι αλλιώς, μέχρι να δείτε φωτογραφία, δεν μπορείτε να κρίνετε φωτογραφία. Αφεθείτε καλύτερα στον ρυθμό τής πραγματικότητας. Η φωτογραφία γίνεται με το μάτι κι όχι με το σκόπευτρο.
• Διαλέξτε ασπρόμαυρο ή έγχρωμο φιλμ. Μην τραβάτε όμως ταυτόχρονα και με τα δύο.
• Η έγχρωμη φωτογραφία προκαλεί με την αληθοφάνειά της. Βρείτε τρόπο να την ξεπεράσετε.
• Η έγχρωμη φωτογραφία χρησιμοποιεί τα χρώματα εκεί όπου η ασπρόμαυρη χρησιμοποιεί τις σκιές.
• Αν έχετε χρόνο, δοκιμάστε και να υπερφωτίσετε και να υποφωτίσετε. Τα αποτελέσματα είναι συχνά πιο ενδιαφέροντα από την σωστή εκφώτιση.
• Αν έχετε τη δυνατότητα, κάνετε και άλλες λήψεις από διαφορετικές γωνίες. Μη θεωρείτε το ύψος τού σώματός σας ιδανικό. Λυγίζοντας τα γόνατα, ή ανεβαίνοντας κάπου, μπορεί να έχετε καλύτερο αποτέλεσμα.
• Αν δείτε κάτι που σάς ενδιαφέρει και θα χαθεί, τραβήξτε αμέσως τη φωτογραφία χωρίς ρυθμίσεις. Ίσως βγει. Και ύστερα, αν υπάρχει χρόνος, ρυθμίστε σωστά και ξανατραβήξτε.
• Προσέχετε από πλευράς σύνθεσης και τις τέσσερις γωνίες τού κάδρου. Η φωτογραφία δεν είναι μόνον το κέντρο. Αν οι γωνίες έχουν ενδιαφέρον, τότε μάλλον θα έχει και το κέντρο.
• Μην διστάζετε να τραβάτε κάτω από οποιεσδήποτε φωτιστικές συνθήκες. Οι φωτογραφίες θα βγουν και ίσως να έχουν ενδιαφέρον.
• Αποφύγετε τον πειρασμό να κάνετε φωτογραφίες για να αρέσουν στον φωτογραφιζόμενο ή σε κάποιον άλλον. Για σάς η φωτογραφία δεν είναι επάγγελμα, αλλά τρόπος έκφρασης και χαράς.